بخش سیزدهم : زیارت امام حسین علیه السلام
اشاره
درآمد
درآمد
فصل یکم: فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام و زائرش
فصل دوم: تأکید فراوان بر زیارت امام حسین علیه السلام و هشدار شدید درباره ترک آن
فصل سوم: برکات زیارت امام حسین علیه السلام
فصل چهارم: روایاتی درباره برابر بودن زیارت امام حسین علیه السلام با حج و عمره
فصل چهارم: فرشتگانی که او را زیارت می کنند
فصل ششم: پیامبران علیهم السلام و صدیقانی که او را زیارت می کنند
فصل هفتم: آداب زیارت امام حسین علیه السلام
فصل هشتم: زیارت های جامع
فصل نهم: زیارت های مطلق
فصل دهم: تسبیح ها و نمازهای زیارت امام حسین علیه السلام
فصل یازدهم: آداب وداع با شهیدان
فصل دوازدهم: زیارت های مخصوص
فصل سیزدهم: دو زیارت منسوب به ناحیه مقدسه
فصل چهاردهم: زیارتی که سید مرتضی با آن، امام علیه السلام را زیارت کرد
فصل پانزدهم: زیارت امام حسین علیه السلام از راه دور
فصل شانزدهم: نایب گرفتن برای زیارت امام حسین علیه السلام
درآمد
واژه شناسی زیارت
واژه «زیارت» ، از ریشه «زَور» ، به معنای میل کردن به چیزی و روی گردانی از چیزی دیگر است . از این رو ، دیدارهایی که دارای این ویژگی باشند ، زیارت نامیده می شوند . ابن فارِس ، در این باره می گوید : الزّاءُ وَ الواوُ وَ الرّاءُ ، أصلٌ واحِدٌ یَدُلُّ عَلَی المَیلِ وَ العَدولِ... و مِنَ البابِ : الزّائِرُ ؛ لِأنَّهُ إذا زارَکَ فَقَد عَدَلَ عَن غَیرِکَ . (1) زا و واو و را (زور) ، ریشه ای است که دلالت بر تمایل و انصراف دارد . زائر ، از همین ریشه است ؛ زیرا وقتی زائر ، تو را زیارت کند ، از دیگری روی گردانده است . ابن منظور نیز این معنا را تأیید می کند : زارَ فُلانٌ فُلانا ، أی : مالَ إلَیهِ . (2) فلانی ، فلانی را زیارت کرد ؛ یعنی : به او روی آورد . طُرَیحی می گوید : وَ الزِّیارَهُ فِی العُرْفِ : قَصدُ المَزورِ إکراما لَهُ و تعظیما لَهُ و استِئناسا بِهِ . (3)
1- .معجم مقاییس اللّغه :ج 3 ص 36 .
2- .لسان العرب: ج 4 ص 335.
3- .مجمع البحرین: ج2 ص 792.
و زیارت ، در عرف ، آهنگِ زیارت شونده را کردن ، به منظور گرامیداشت و بزرگداشت او و همدمی با اوست . گفتنی است که معنای عرفی «زیارت» نیز ریشه در اصل لغوی آن ، یعنی میل و عدول دارد . بنا بر این ، مفهوم واژه «زیارت» ، با معنای واژه هایی مانند : «رؤیت» ، «مشاهده» و «إبصار» ، متفاوت است ؛ زیرا در این واژه ها ، تنها مفهوم دیدار حضوری منظور است ؛ ولی در واژه «زیارت» ، علاوه بر ترک خانمان و دیگران ، دیدار همراه با میل و محبّت و اُنس و اِکرام ، مورد توجّه است .
ریشه یابی زیارت در فطرت
انسان ، ذاتا موجودی اجتماعی است که با همنوع خود ، اُنس می گیرد و پیوند برقرار می نماید . از این رو ، دیدار همراه با میل و محبّت انسان ها با یکدیگر ، ریشه در فطرت آنها دارد و زیارت ، در واقع ، تأمین کننده بخشی از نیازهای فطری انسان است . این نیاز فطری ، پس از مرگ محبوب انسان نیز ادامه دارد ، هر چند از شدّت آن ، کاسته می گردد . به دلیل همین نیاز فطری ، در میان همه اقوام و ملل جهان ، کمابیش زیارت قبور نزدیکان و دوستان ، مرسوم است .
زیارت از نگاه اسلام
اسلام که آیین فطرت است ، به موضوع زیارت ، توجّه ویژه ای دارد . احادیث اسلامی ، به منظور بهره گیری هر چه بیشتر از این زمینه فطری انسان ها در جهت رشد و شکوفایی انسانیت و سازندگی جامعه آرمانی ، ره نمودهای ارزنده ای در باره زیارت ، ارائه کرده اند . نکته قابل توجّه این که با تأمّل در احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام ، معلوم
می شود که معیار توصیه و تشویق آنان به زیارت ، میزان تأثیر و نقش آن در سازندگی فردی و اجتماعی است و بدین سان ، هر چه زیارت برای ساختن جامعه توحیدی سودمندتر باشد ، انجام دادن آن ، بیشتر مورد تأکید است و بر این اساس ، زیارتِ: خویشاوندان ، اهل ایمان ، دانشمندان ، اولیای الهی و بویژه خاندان خاتم انبیا صلی الله علیه و آله ، در زمان حیاتشان و پس از آن ، توصیه شده است .
زیارت اَحیا (زندگان)
زیارت اهل ایمان ، به قدری در سازندگی فردی و اجتماعی انسان ، مؤثّر است که در برخی از روایات ، هم سنگ زیارت خداوند متعال و یا زیارت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شمرده شده است . در حدیث نبوی آمده : مَن زارَ أخاهُ المُؤمِنَ إلی مَنزِلِهِ لا لِحاجَهٍ مِنهُ إلَیهِ ، کُتِبَ مِن زُوّارِ اللّهِ ، وَ کانَ حَقیقا عَلَی اللّهِ أن یُکرِمَ زائِرَهُ . (1) هر کس از برادر مؤمنش در خانه او ، بدون نیاز بردن به نزد وی ، دیدار کند ، از زائران خدا شمرده می شود و بر خداوند است که زائرش را احترام کند . و در حدیثی دیگر از ایشان روایت شده که فرمود : مَن زارَ أخاهُ فی بَیتِهِ قالَ اللّهُت لَهُ : أنتَ ضَیفی وَ زائِری، عَلَیَّ قِراکَ ، وَ قَد أوجَبتُ لَکَ الجَنَّهَ بِحُبِّکَ إیّاهُ . (2) هر کس برای دیدن برادر [مؤمن] خود به خانه او برود، خداوندت به او می گوید : «تو میهمان و زائر منی . پذیراییِ تو ، به عهده من است و من به خاطر این که او را دوست داری، بهشت را بر تو واجب کردم» . و در روایت دیگری از پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است :
1- .رسائل الشهید الثانی : ص 331،بحار الأنوار: ج 77 ص 192.
2- .الکافی: ج 2 ص 177 ح 6 .
مَن زارَ عالِماً فَکَأَنَّما زارَنی . (1) هر کس به دیدار عالِمی برود، گویی مرا زیارت کرده است . گفتنی است که در آداب زیارت (دید و بازدید) در اسلام ، بویژه در باره خویشاوندان ، افزون بر دیدار، به نیکی کردن و هدیه دادن نیز تأکید شده است . (2)
زیارت اموات (مردگان)
از نظر اسلام ، انسان، پس از مرگ نیز دارای حیات برزخی است . از این رو ، زیارت اموات ، دیدار با بدن های پوسیده و بی جان نیست ؛ بلکه زیارت ارواحی است که در عالم برزخ ، زندگی می کنند و از دیدار با آنها ، شاد می گردند و ارتباط با آنان ، عبرت آموز ، و در زندگی مادّی و معنوی انسان ، مؤثّر است . برترین شاگرد مکتب خاتم الأنبیا ، امام علی علیه السلام ، در باره برخی از آثار و برکات زیارت اموات ، چنین می فرماید : زوروا مَوتاکُم ؛ فَإِنَّهُم یَفرَحونَ بِزِیارَتِکُم ، وَ لیَطلُبِ الرَّجُلُ حاجَتَهُ عِندَ قَبرِ أبیهِ وَ اُمِّهِ بَعدَ ما یَدعو لَهُما . (3) به زیارت مردگانتان بروید ، که آنها با زیارت شما خوش حال می شوند . انسان، در نزد قبر پدر و مادرش ، پس از آن که برایشان دعا کرد ، حاجتش را بخواهد . سیره پیامبر خدا صلی الله علیه و آله (4) نیز گواه اهمّیت زیارت اموات و تشویق بر این کار مفید و
.
1- .الفردوس : ج 5 ص 485 ح 8839 .
2- .ر . ک : میزان الحکمه با ترجمه فارسی: ج 4 ذیل «الرّحم (خویشاوندی )» .
3- .الخصال: ص 618 ح 10، الکافی:ج 3 ص 230 ح 10، بحار الأنوار: ج 10 ص 97 ح 1.
4- .روایاتی که دلالت بر جواز و استحباب زیارت قبور دارند ، در منابع اهل سنّت ، فراوان اند. برای نمونه ، ر . ک : صحیح مسلم: ج 2ص 671 ح 105 و 106 و107، سنن أبی داوود: ج 3 ص218 ح 3234و 3225، سنن ابن ماجه: ج 1 ص 500 ح 1570 و ص 501 ح 1571، السنن الکبری: ج 4 ص 131 ح 7207 . بر پایه این روایات معتبر ، اهل سنّت ، مانند پیروان اهل بیت: معتقد به استحباب زیارت قبورند . تنها فرقه وهّابیت است که با شبهه های واهی ، زیارت قبور را زیر سؤال می برد .
سازنده است . در صحیح مسلم آمده : کانَ رَسولُ اللّهِ صل الله علیه السلام کُلَّما کانَ لَیلَتُها [أی لیله عائِشَهَ] مِن رَسولِ اللّهِ صل الله علیه السلام یَخرُجُ مِن آخِرِ اللَّیلِ إلَی البَقیعِ فَیقولُ : السَّلامُ عَلَیکُم دارَ قَومٍ مُؤمِنینَ ، وَ آتاکُم ما توعَدونَ غَدا مُؤَجَّلونَ ، وَ إنّا إن شاءَ اللّهُ بِکُم لاحِقونَ . اللّهمَّ اغفِر لِأَهلِ بَقیعِ الغَرقَدِ . (1) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، در آن شب هایی که [از میان همسرانش] نوبت با عایشه بود ، در اواخر شب ، از خانه خارج می شد و به بقیع می رفت و می فرمود : «سلام بر شما ، خانه گروه مؤمنان ! آنچه وعده داده شدید ، در فردایی تعیین شده ، به شما داده شد . ما هم به شما می پیوندیم ، إن شاء اللّه ! خداوندا ! اهل بقیع غَرقَد (2) را بیامرز» . گزارش شده که امام علی علیه السلام نیز در بازگشت از جنگ صِفّین ، هنگام نزدیک شدن به گورستان کوفه ، خطاب به اهل قبور ، فرمود : یا أهلَ الدِّیارِ الموحِشَهِ ، وَالمَحالِّ المُقفِرَهِ ، وَالقُبورِ المُظلِمَهِ ، یا أهلَ التُّربَهِ ، یا أهلَ الغُربَهِ ، یا أهلَ الوَحدَهِ ، یا أهلَ الوَحشَهِ ، أنتُم لَنا فَرَطٌ سابِقٌ، وَ نَحنُ لَکُم تَبَعٌ لاحِقٌ ، أمَّا الدّورُ فَقَد سُکِنَت، وَ أمّا الأَزواجُ فَقَد نُکِحَت، وَ أمَّا الأَموالُ فَقَد قُسِّمَت ، هذا خَبَرُ ما عِندَنا ، فَما خَبَرُ ما عِندَکُم؟ آن گاه به یارانش رو کرد و فرمود : أما لَو اُذِنَ لَهُم فِی الکَلامِ لَأَخبَروکُم أنَّ خَیرَ الزّادِ التَّقوی . (3) ای ساکنان خانه های وحشت ، و مکان های خالی ، و گورهای تاریک !
1- .صحیح مسلم: ج 2 ص 669 ح 102 . نیز، ر.ک: سنن النسائی : ج 4 ص 93 ، السنن الکبری: ج 4 ص132 ح 7210 .
2- .بقیع غَرقَد : دشت خاربُن ؛ جای خارگیاه . نام قدیم قبرستان بقیع (ر . ک :لغت نامه دهخدا : ذیل «بقیع» و «غرقد») . م .
3- .نهج البلاغه: حکمت 130.
ای خاک نشینان! ای غریبان ! ای تنهایان ! ای وحشت زدگان ! شما بر ما پیشی گرفتید ، و ما در پیِ شما به شما می پیوندیم . امّا خانه ها ، مسکن دیگران شدند . امّا همسران ، به همسری دیگران در آمدند . امّا ثروت ها ، تقسیم شدند . این ، خبری است که پیش ماست . پیش شما چه خبر؟ بدانید که اگر اجازه سخن گفتن داشتند ، به شما خبر می دادند که : «بهترین توشه ، پرهیزگاری است» .
زیارت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام
از آن جا که پیوند با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و خاندان پاک او ، بیشترین نقش را در سعادت و خوش بختی دنیا و آخرت انسان دارد ، زیارت آنان ، در حیات و ممات ، بیش از دیگران توصیه شده است . در حدیث است که امام حسین علیه السلام از جدّش پیامبر خدا صلی الله علیه و آله پرسید : یا أَبتاه ! ما لِمَن زارَکَ؟ پدر عزیزم ! پاداش زائر تو چیست ؟ پیامبر صلی الله علیه و آله در پاسخ فرمود : یا بُنَیَّ! مَن زارَنی حَیّاً أومَیِّتاً أو زارَ أباکَ أو زارَ أخاکَ أو زارَکَ ؛ کانَ حَقّاً عَلَیَّ أن أزورَهُ یَومَ القِیامَهِ وَ اُخلِّصَهُ مِن ذُنوبِهِ . (1) پسرکم ! هر کس مرا ، زنده یا مُرده ، زیارت کند ، یا پدرت یا برادرت و یا تو را زیارت کند ، بر من حق دارد که روز قیامت ، او را زیارت کنم و او را از گناهانش رها سازم . همچنین از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود : مَن زارَنا فی مَماتِنا فَکَأَنَّما زارَنا فی حَیاتِنا . (2)
1- .الکافی : ج 4ص 548 ح4 ، تهذیب الأحکام: ج 6 ص 4 ح 7، کامل الزیارات: ص 41 ح 5 .
2- .المزار الکبیر: ص 41 ح 23، المزار، مفید: ص 201 ح 3، بحار الأنوار: ج 100 ص 124 ح 34.
هر کس ما را پس از درگذشتمان زیارت کند ، گویی در زمان زنده بودن ، زیارتمان کرده است .
ثواب زیارت امام حسین علیه السلام
ملاحظه روایاتی که در این بخش ، در باره فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام آمده اند و مقایسه آنها با روایاتی که در باره فضیلت زیارت سایر افراد خاندان رسالت رسیده اند، به روشنی نشان می دهد که زیارت امام حسین علیه السلام ، بیش از دیگران ، مورد تأکید قرار گرفته است . این روایات ، نه تنها زیارت سیّد الشهدا علیه السلام را با فضیلت ترین کار و همانند زیارت خدا و پیامبر او توصیف می نمایند ، بلکه تصریح می کنند که زیارت ایشان ، بر هر مؤمنِ معترف به امامت اهل بیت علیهم السلام لازم است و کسی که بتواند او را در کربلا زیارت کند و خودداری نماید ، حقّی از حقوق خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله را ترک کرده و با این جفاکاری ، مورد عاقّ اهل بیت علیهم السلام واقع می گردد و بدین سان ، از خیر و برکات فراوانی محروم می شود و از ایمان و عمرش ، کاسته می گردد . (1)
برکات شگفت انگیز زیارت امام حسین علیه السلام
زیارت سیّد الشهدا علیه السلام ، اگر با آداب و شروط آن انجام شود ، کیمیایی است که جان آدمی و زندگی او را متحوّل می سازد . بر پایه روایات این بخش، زیارت آن بزرگوار ، آثار وبرکات بسیاری دارد، از جمله این که فرشتگان الهی ، برای زائر امام حسین علیه السلام ، احترام ویژه ای قائل اند و وی ، مشمول دعای اهل بیت علیهم السلام و فرشتگان است . (2)
1- .ر . ک : ص 467 (فصل دوم : تأکید فراوان بر زیارت امام حسین علیه السلام و هشدار شدید درباره ترک آن) .
2- .ر . ک : ص 447 (فصل یکم/ تکریم زائران او ، توسّط فرشتگان) .
خداوند متعال ، گناهان زائر امام حسین علیه السلام را می بخشد ، عمرش را طولانی می کند ، روزی اش را فراوان می گردانَد ، غمش را زائل می سازد ، قلبش را شاد می نماید ، گناهانش را به عمل صالح تبدیل می کند و اگر بدبخت باشد ، او را خوش بخت می نماید ، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، برای او شفاعت می کند و به او نیز اجازه شفاعت کردنِ دیگران داده می شود ، با حسین بن علی علیه السلام محشور می گردد و در بهشت ، همنشین اهل بیت علیهم السلام خواهد بود و در نهایت ، باید گفت : فضایل و برکات زیارت امام حسین علیه السلام ، غیر قابل شمارش است . (1) برکات زیارت سیّد الشهدا علیه السلام ، به حدّی است که نه تنها اهل زمین ، بلکه آسمانیان و فرشتگان مقرّب الهی و ارواح پاک پیامبران و صدّیقان ، پیوسته به زیارت او می آیند و از برکات مزارش بهره می برند . به همین جهت ، توصیف شده که پیروان اهل بیت علیهم السلام ، حتّی در سخت ترین شرایط ، هر قدر که می توانند ، از برکات بی شمار زیارت امام علیه السلام بهره مند شوند . (2)
حکمتِ این همه فضیلت و برکت؟
مسئله مهم در این جا ، این است که حکمت این همه فضیلت (ثواب) و برکتی که برای زیارت امام حسین علیه السلام گزارش شده ، چیست؟ و چرا زیارت سایر اهل بیت علیهم السلام ، حتّی زیارت جدّش پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و پدرش امیر مؤمنان علیه السلام که از جایگاه والاتری برخوردارند ، تا این حد ، مورد توصیه و تأکید ، قرار نگرفته است ؟ پیش از این ، اشاره کردیم که در احادیث اهل بیت علیهم السلام ، ملاکِ توصیه و تشویق به زیارت ، میزان تأثیرگذاری آن است و بر این مبنا ، حکمتِ این همه فضیلت و برکتی
1- .ر . ک : ج 11 ص 7 (فصل سوم : برکات زیارت امام حسین علیه السلام) .
2- .ر . ک : ص 441 (فصل یکم : فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام و زائرش) و ص 467 (فصل دوم: تأکید فراوان بر زیارت امام حسین علیه السلام و هشدار شدیددر باره ترک آن) .
را که برای زیارت امام حسین علیه السلام گزارش شده ، باید در نقش آن در سازندگی جامعه توحیدی جستجو کرد . به بیان روشن تر ، حکمت زیارت سیّد الشهدا علیه السلام ، حکمت تداوم عزاداری برای او و حکمت شهادتش، یکی است . پیش از این ، توضیح داده شد (1) که اصلی ترین دلیل استقبال امام حسین علیه السلام ازشهادت ، جهل زُدایی از جامعه اسلامی است . نکته قابل توجّه ، این است که این دلیل، ضمن زیارت اربعین امام حسین علیه السلام ، از امام صادق علیه السلام گزارش شده است : وَ بَذَلَ مُهجَتَهُ فیکَ ، لِیَستَنقِذَ عِبادَکَ مِنَ الجَهالَهِ ، وحَیرَهِ الضَّلالَهِ . (2) و خونش را به خاطر تو بذل کرد تا بندگانت را از جهالت و سرگردانیِ گم راهی ، بیرون آورد . بنا بر این ، حکمت تعیین آن همه فضیلت و برکت برای زیارت امام حسین علیه السلام ، این است که زیارت امام علیه السلام همراه با آدابی که بدانها اشاره خواهیم کرد ، همانند عزاداری هدفمند برای ایشان ، نقشی بی بدیل در زنده نگه داشتن مکتب شهادت و فرهنگ اصیل عاشورا ایفا می کند ، و زمینه ساز حکومت جهانی اسلام به رهبری خاندان رسالت است ؛ امّا زیارت سایر اهل بیت علیهم السلام ، نمی تواند چنین نقشی را در جامعه ایفا نماید .
مهم ترین آداب زیارت امام حسین علیه السلام
اشاره
(3)در احادیث اهل بیت علیهم السلام ، ره نمودهایی در باره آداب زیارت امام حسین علیه السلام آمده که توجّه به آنها ، موجب بهره گیری بیشتر از برکات زیارت ایشان می گردد و بی توجّهی به آنها ، از بهره زائر می کاهد . از این رو ، می توان گفت که اختلاف
1- .ر . ک : ج 9 ص 333 (بخش یازدهم / درآمد) .
2- .ر . ک : ج12 ص 92 ح 3271 .
3- .نیز ، ر . ک : ج 11 ص 139 (فصل هفتم : آداب زیارت امام حسین علیه السلام) .
روایات ، در تبیین میزان ثواب و برکات زیارت آن امام علیه السلام ، ناظر به اموری از قبیل مراتب زائران در رعایت آداب زیارت است . باری ! به طور کلّی ، آداب زیارت امام حسین علیه السلام ، به دو دسته تقسیم می شود : آداب باطنی و آداب ظاهری ، که در این جا به مهم ترین آنها ، اشاره می کنیم :
آداب باطنی زیارت
اشاره
این دسته از آداب ، در حقیقت ، روح ، مغز و باطنِ زیارت است که بدون آن ، چه بسا زائر از زیارت ، بهره ای نداشته باشد . این آداب ، عبارت اند از :
1 . معرفت
در شماری از روایات ، بهره گیری از برکات زیارت امام حسین علیه السلام ، مشروط به شناخت حقّ ایشان شده است . این شرط ، در حقیقت ، زیارت را در جهت هدف اصلی آن که جهل زدایی است ، قرار می دهد. بنا بر این ، نخستین ادبی که زائر امام حسین علیه السلام باید به آن توجّه داشته باشد ، این است که بفهمد: حقّ آن امام، چیست؟ چرا شهید شد؟ و برای اقامه حقّ او ، چه وظیفه ای دارد؟ یافتن پاسخ این پرسش ها ، به زنده نگه داشتن فرهنگ عاشورا و نهضت حسینی در جامعه ، کمک می کند و زائر حقیقی را در جهت اهداف بلند این نهضت ، قرار می دهد و بدین سان ، هر چه معرفت زائر بیشتر باشد ، بهره گیری وی از برکات زیارت ، افزون تر خواهد بود .
2 . اخلاص
اخلاص ، پس از معرفت ، اساسی ترین شرط بهره گیری از هر عبادت و از جمله زیارت است . اخلاص نیز مانند معرفت ، مراتبی دارد که به میزان آن ، زائر از برکات
بی شمار زیارت ، برخوردار می گردد . (1)
3 . حضور قلب و تسلیم
حقیقت زیارت ، جز با داشتن حضور قلب در محضر امام ، تحقّق نمی یابد . همچنین با پدید آمدن این احساس در زائر ، ادبِ دیگری که خشوع (یعنی اطاعت و تسلیم) است ، برای وی حاصل می گردد . (2)
4 . اشتیاق
یکی از آداب زیارات امام علیه السلام ، شوق است . این ادب ، ریشه در محبّت و معرفت زائر دارد . هر چه معرفت انسان نسبت به سیّد الشهدا علیه السلام بیشتر شود، محبّت به او افزون تر می گردد و اشتیاق بیشتری به زیارت او پیدا می کند و بدین سان ، بر پایه روایاتی که در این بخش آمده، کسانی که با اشتیاق بیشتری به زیارت امام حسین علیه السلام بروند ، در صف اصحاب او قرار می گیرند و در قیامت ، زیر پرچم ایشان خواهند بود و در بهشت نیز با او همنشین هستند . (3)
5 . حزن
در شماری از روایات ، تأکید شده که زائر امام حسین علیه السلام ، باید با قلبی اندوهناک و چهره ای ژولیده و غبارآلود که نشانه افراد مصیبت زده است ، او را زیارت کند (4) . این ادب ، در حقیقت ، حاصل معرفت و محبّت است . کسی که امام را می شناسد و نسبت به او احساس محبّت می کند ، طبعا هنگامی که به دیدار او می رود و صحنه شهادت او را در نظر مجسّم می کند ، در هاله ای از غم ، فرو می رود و آثار اندوه بر
1- .ر . ک : ج 11 ص 143 (فصل هفتم / آداب باطنی زیارت / اخلاص) .
2- .ر . ک : ج 11 ص 145 (فصل هفتم / آداب باطنی زیارت /حضور قلب و تسلیم) .
3- .ر . ک : ج 11 ص 147 (فصل هفتم / آداب باطنی زیارت / اشتیاق) .
4- .ر. ک: ج 11 ص 149 (فصل هفتم / آداب باطنی زیارت / اندوه).
چهره اش پدیدار می گردد .
آداب ظاهری زیارت
اشاره
آداب ظاهری زیارت
اهمّیت این آداب ، هر چند به اندازه اهمّیت آداب باطنی نیست ؛ لیکن رعایت آنها زمینه ساز تحقّق شماری از آداب باطنی و کمال بهره برداری از برکات آنهاست . مهم ترینِ این آداب ، از این قرار است :
1 . غسل
غسل زیارت ، نه تنها ظاهرِ زائر را پاک می کند ؛ بلکه پاکی از گناهان و طهارت معنوی را نیز به همراه دارد . (1)
2 . پوشیدن پاکیزه ترین لباس
در برخی از روایات ، توصیه شده که زائر ، پس از غسل ، لباس پاکی بر تن نماید و سپس عازم زیارت شود ؛ (2) لیکن برخی دیگر ، پوشیدن پاکیزه ترین لباس را توصیه کرده اند . تردیدی نیست که فرد برای حضور در محضر امام علیه السلام ، باید پاکیزه ترین لباس خود را بپوشد . (3)
3 . استفاده نکردن از بوی خوش و زینت
هیئت ظاهری زائر ، باید متناسب حضور بر سرِ مزار شهدا باشد . لذا ادب حضور ، ایجاب می کند که نه تنها زائر ، خود را زینت نکند ؛ بلکه توصیه شده با چهره ای ژولیده و غمبار ، وارد حرم شریف امام حسین علیه السلام شود . (4)
1- .ر . ک : ج11 ص 151 (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / غسل) .
2- .ر. ک : ج11 ص 151 (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت/ غسل) .
3- .ر . ک : ج 11 ص 157 (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / پوشیدن پاکیزه ترین لباس ها) .
4- .ر . ک : ج 11ص 157 (فصل هفتم/ آداب ظاهری زیارت / پرهیز از به کار بردن عطر و روغن و سرمه و خودداری از شوخی و بگومگو) .
4 . سکوت
در حدیثی از امام صادق علیه السلام ، توصیه شده که هنگام زیارت سیّد الشهدا علیه السلام ، زائر برای تأسّی به فرشتگان حاضر در حرم مطهّر آن امام علیه السلام ، شایسته است که سکوت را مراعات کند و جز خیر و نیکی ، بر زبان جاری نسازد . (1) ظاهرا مقصود از «خیر» در این جا ، خواندن زیارت نامه و نماز و دعا و ذکر و مانند آن است .
5 . آرامش و وقار
یکی از آداب زیارت سیّد الشهدا علیه السلام ، این است که زائر با آرامش و وقار به سوی حرم مطهّر ایشان حرکت کند و بدین منظور ، گام هایش را کوتاه بردارد و عجله نکند . رعایت این ادب ، موجب تقویت حضور قلب در زائر می گردد . (2)
6 . اجازه ورود خواستن
حرم امام علیه السلام ، در واقع ، خانه خاندان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و یکی از خانه های پیامبر صلی الله علیه و آله محسوب می شود . از این رو ، وارد شدن به آن ، بدون اجازه ، شایسته نیست . لذا ادب ، ایجاب می کند که پیش از ورود به آن ، از خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام ، اذن دخول ، گرفته شود . (3) نکته جالب توجّه ، این که در باره تأثیر خواندن اذن دخول ، از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود : فَإِن خَشَعَ قَلبُکَ وَ دَمِعَت عَینُکَ ، فَهُوَ عَلامَهُ الإِذنِ ؛ فَادخُل . (4) پس اگر دلت خاشع (تسلیم) و اشکت سرازیر شد ، نشانه صادر شدن اذن است . پس داخل شو . داشتن حالت خشوع و تضرّع هنگام ورود به کربلای حسین علیه السلام ، نشانه پذیرش
1- .ر . ک : ج 11ص 159 (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / سکوت) .
2- .ر. ک: ج 11 ص 163 (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / کوتاه برداشتن گام ها) و (آرامش و وقار داشتن).
3- .ر . ک : ج 11 ص 165 (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / اذن ورود خواستن) .
4- .ر. ک : ج 11 ص 310 ح 3232 .
امام و اذن اوست . اگر چنین حالی به زائر دست داد ، خوشا به حالش! در غیر این صورت ، شایسته است که به حال اضطرار ، قدری توقّف کند ، شاید که مشمول عنایت های آن بزرگوار گردد .
7 . پیش گذاشتن پایِ راست
مقدّم داشتن پای راست ، ادب ورود به مکان های مقدّس است و در خصوص ورود به حرم سیّد الشهدا علیه السلام ، در روایت صفوان از امام صادق علیه السلام ، به این ادب ، تصریح گردیده است . (1)
8 . خواندن زیارت های مأثور
زائر ، می تواند به هر نحوی که مایل است و ادبْ اقتضا می کند ، با امام علیه السلام سخن بگوید ؛ امّا بی تردید ، بهره گیری از زیارت نامه های مأثور (رسیده از اهل بیت علیهم السلام ) ، ثواب بیشتری دارد ؛ زیرا افزون بر تعبّد ، این زیارت نامه ها ، حامل پیام ها و ره نمودهای بسیار مهم و ارزنده و صحیحی هستند که با این میزان از استواری و دقّت و ارزش ، در غیر آنها یافت نمی گردند . (2) گفتنی است که جامع ترین زیارت نامه ها برای اهل بیت علیهم السلام ، زیارت «جامعه کبیره» است . (3) توجّه به این نکته نیز ضروری است که زیارت امام حسین علیه السلام ، آداب دیگری هم دارد که ضمن روایات فصل هفتم ، (4) و نیز در کلام فقیه بزرگوار شمس الدین محمّد مکّی ،معروف به شهید اوّل ، خواهد آمد . (5)
1- .ر . ک : ج 11 ص 167 (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / مقدم کردن پای راست) .
2- .ر. ک : ج 11 ص 167 (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / زیارت کردن با زیارت های روایت شده).
3- .ر . ک : ج 11 ص 237 (فصل هشتم / زیارت هشتم / زیارت جامعه کبیره) .
4- .ر . ک : ج 11 ص 139 (فصل هفتم: آداب زیارت امام حسین علیه السلام) .
5- .ر . ک : ج 11 ص 176 (فصل هفتم / سخنی در باره آداب زیارت).
آسیب شناسی زیارت
آسیب شناسی زیارت امام حسین علیه السلام ، مانند آسیب شناسی عزاداری او ، اهمّیت بسیار دارد ؛ زیرا بدون آگاهی از آن ، زائر نمی تواند از برکات زیارت بهره ببرد و چه بسا کاری انجام دهد که گناه شمرده شود و نارضاییِ خداوند متعال و اهل بیت علیهم السلام را در پی داشته باشد . به طور کلّی ، هر چه با حکمت زیارت ، یعنی جهل زدایی و نزدیک تر شدن به آرمان های اهل بیت علیهم السلام و ارزش های دینی در تضاد باشد ، آفت زیارت است . برای نمونه ، می توان به حرکاتی اشاره کرد که گاهی برخی از افراد نادان ، هنگام رفتن به حرم امامان علیهم السلام انجام می دهند و چندی پیش از این ، رواج نیز یافته بود . در آن هنگام ، رهبر انقلاب اسلامی آیه اللّه خامنه ای ، مطالبی در این باره فرمود که خلاصه آن ، چنین است : یک بدعت عجیب و غریب و نامأنوس در باب زیارتْ درست کرده اند ، بدین ترتیب که وقتی می خواهند قبور مطهّر ائمّه علیهم السلام را زیارت کنند ، از درِ صحن که وارد می شوند ، روی زمین می خوابند و سینه خیز ، خود را به حرم می رسانند! آیا هرگز شنیده اید که یک نفر از ائمّه علیهم السلام یا علما، وقتی می خواسته اند زیارت کنند ، خود را از درِ صحن ، به طور سینه خیز به حرم برسانند؟! اگر این کار ، مُستَحسَن و مستحب بود و مقبول و خوب می نمود ، بزرگان ما به انجامش مبادرت می کردند . این کار ، غلط است ؛ اهانت به دین و زیارت است . چه کسی چنین بدعت هایی را میان مردم، رواج می دهد؟ نکند این هم ، کار دشمن باشد؟! ... از آیه اللّه بروجردی ، آن عالم بزرگ و مجتهد قوی و عمیق و روشن فکر ، نقل شده که عَتَبه بوسی را منع می کرد ، مبادا دشمنان خیال کنند که سجده می کنیم و علیه شیعه ، تشنیعی صورت گیرد . (1)
1- .سخنان معظّم له در جمع روحانیون استان کهکیلویه وبویر احمد ، در آستانه ماه محرّم 1415 (17/3/ 1373).
اصولاً زیارت سیّد الشهدا علیه السلام ، مانند عزاداری او ، عبادتی بزرگ است . به علاوه، مسلّم است که چگونگی عبادات ، مانند اصل آنها ، باید مورد تأیید شارع باشد . بنا بر این ، هر عملی که تأیید آن از ناحیه پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام محرز نباشد ، آفت زیارت محسوب می شود و پرهیز از آن ، لازم و ضروری است .
الفصل الأوّل : فضل زیارته وزائره1 / 1زِیارَتُهُ مِن أفضَلِ الأَعمالِکامل الزیارات عن أبی خدیجه عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام :إنَّ زِیارَهَ الحُسَینِ علیه السلام أفضَلُ ما یَکونُ مِنَ الأَعمالِ . (1)
کامل الزیارات عن أبی خدیجه :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : ما یُبلَغُ مِن زِیارَهِ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام ؟ قالَ : أفضَلُ ما یَکونُ مِنَ الأَعمالِ . (2)
کامل الزیارات عن أبان الأزرق عن رجل عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام :مِن أحَبِّ الأَعمالِ إلَی اللّهِ تَعالی زِیارَهُ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام . (3)
1- .کامل الزیارات : ص 278 ح 436 و ص 276 ح 431 و 432 و 433 ، جامع الأحادیث للقمّی : ص 184 نحوه ، بحار الأنوار : ج 101 ص 49 ح 1 .
2- .کامل الزیارات : ص 277 ح 435 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 49 ح 5 .
3- .کامل الزیارات : ص 277 ح 434 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 49 ح 4 .